.png)
İstek ve ihtiyaç kavramanın zaman zaman karıştığını gözlemliyorum. İstek bambaşka, ihtiyaç ise bambaşka kavramlar. Biz ebeveyn olarak çocuğun her ihtiyacını karşılamakla yükümlüyüz ve karşılamalıyız zaten. Kendi ihtiyaçlarımızın bile farkına varamıyoruz zaman zaman.
“İhtiyaç nedir?”
“Neye ihtiyacım var?”
Sorusunu kendimize sorduğunuz zaman çoğunlukla cevabı;
"Evet bir şeye ihtiyacım var ama ne? Ben de bilmiyorum" oluyor.
Bu nedenle Maslow'un "İhtiyaçlar Hiyerarşisi" kuramından bahsetmek istiyorum. Öncelikle ihtiyaç denen şey neymiş bir görelim.
Maslow der ki, bir alt basamaktaki ihtiyaç karşılanmazsa bir üst basamağa çıkamayız. Yani Maslow ihtiyaçlarımızın hiyerarşisi olduğunu ve alt düzeylerde yer alan ihtiyacınızı karşılamadan öbürüne geçmenin anlamsız olacağını söyler.
Maslow "İhtiyaçlar hiyerarşisi" kuramına göre piramidin en alt basamağından en üst basamağına kadar ihtiyaçlarımız şu şekildedir;
- “Fizyolojik-Temel ihtiyaçlar” piramidin en alt basamağındaki ihtiyaçtır. Bu ihtiyaç hayatta kalmamız için gerekli olan bütün ihtiyaçlarımızı karşılar. Örneğin; yemek yeme, su içme, uyuma, nefes alma vb. ihtiyaçlar bizim temel ve en öncelikli ihtiyaçlarımızdır. Bu ihtiyaçlarımız karşılandıktan sonra bir sonraki basamağa geçebiliriz.
- “Güvenlik İhtiyacı” basamağında; kendimizi, ailemizi ve toplumumuzu güvende, emniyette ve tehlikeden uzak hissetme gelir.
Bu ihtiyaç da karşılanıyorsa bir sonraki basamağa geçeriz.
- “Sevgi-Ait olma ihtiyacı”; bulunduğumuz çevreden kabul görme, bir yere ait olma ya da ilişki kurma ihtiyacı gelir. Bu basamağı da geçtiğimiz zaman bir sonrakine adım atabiliriz.
- “Saygı ve Değer ihtiyacı”; başarı, prestij, yeterli olma, başkaları tarafından benimsenme ve tanınma gibi ihtiyaçlar gelir. Bunu da geçtik diyelim bütün ihtiyaçlarımızın karşılanması için gereken son basamak gelir.
- “Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı”; kişisel gelişim, kişisel tatmin-doyum, kendi potansiyelini açığa çıkarma gibi ihtiyaçlara gelir ve piramidi tamamlarız.
Bu basamakları göz önünde bulundurarak çocuğun da ihtiyaçlarını değerlendirelim.
- “Karnını doyuruyorum, yediği önünde yemediği arkasında, üstünü giydiriyorum, ne isterse alıyorum” ile başlayan cümleler çocuğun temel ihtiyaçlarıdır. Bununla bitmiyor ne yazık ki. Bu şekilde başlayan cümleler “Ben daha ne yapayım?” ile devam eder. En iyi bildiğimiz ve en çok karşıladığımız ihtiyaçlar aslında bunlar. Çünkü bize bu öğretildi değil mi? Bilmiyoruz ki başka ihtiyaç nedir?
- Gelelim bir sonraki aşamaya; çocuğa güvenli ve huzurlu bir ev ortamı sağlamak. Başını sokabileceği güvenli bir ev.
- Daha sonra onu olduğu gibi seven ve kabul eden bir çevreye ihtiyacı var. İletişim halinde olduğu ve kendini onların yanında çok rahat hissettiği bir çevre.
- Çocuğun fark edilmeye ve görülmeye ihtiyacı var. Yapabildiklerinin göründüğünü hissetmeye, takdir edilmeye ihtiyacı var. Başarılı olduğunun hissettirilmesine…
- Son olarak da yapamadıklarıyla-yapabildikleriyle artılarıyla eksileriyle kabul gördüğü ve takdir edildiği bu çevre sayesinde doğuştan getirdiği ya da sahip olduğu potansiyeli özgürce açığa çıkarmaya ihtiyacı var.
Çocuğun bu ihtiyaçlarını karşıladığımızda isteklerine rahatlıkla sınır koyabiliriz.
İstek nedir?
İstek keyfi bir durumdur. Yapılması gerekenler ve olması gerekenler vardır ama çocuk bunu istemiyordur. Belki zorluktan kaçmak için, belki kendini hazır hissetmediği için belki korktuğu için belki sadece istemediği için istemiyordur. Ya da sadece istiyordur yararlı ya da zararlı olduğunu, durumun artısını eksisini fark etmeden sadece istiyordur.
Örnek olarak;
Okula gitmek istemiyorum, 500. Oyuncağımı istiyorum, sabahtan akşama kadar film izlemek istiyorum, tablete yapışık gezmek istiyorum, evden çıkmak istemiyorum, eve girmek istemiyorum… Bunlar da istektir. Bizim de pek çok isteğimiz oluyor bu hayatta ama hayat bize bütün isteklerimizi altın tepside sunmuyor. Çocuğun isteklerini altın tepside sunan aile ortamından çıktığında ne kadar zorlandığını görüyorum. Çünkü biz isteklerimiz olmadığında onlar gibi kendimizi yerlere atıp tepinemiyoruz değil mi? Onlar da bunu küçük yaşta öğrenmeli ki yetişkin hayatında rahat etsinler.
İstek ve ihtiyacı karıştırmamak gerek. Çocuğun ihtiyacını her istediğini yapmamak adına ve ona ders vermek için karşılamazsam o zaman da duygusal yaralar açabilirim. Burada önemli olan istek ve ihtiyacı ayırt etmek. Daha sonra gerekli durumlarda isteklerine sınır koymak.
Kızımın parktan gelmek istememesi örneğinde bahsettiğim tamamen bir istek. Önünü sonunu düşünmeden sergilediği bir davranış ki bu yaş çocuklarının bunu düşünmesini beklemiyoruz beyin gelişiminden ötürü. Bu tür davranışlara sınır koyduğumuzda çocuk travma yaşamaz aksine öğrenir ve kendini duygularını düzenlemeye başlar zamanla. Ama kızgınlıkla ona vereceğimiz şefkati vermezsek o zaman evet bu onu çok etkileyebilir.
Çocuklar travma yaşar korkusuyla her istediğini yapıp ipin ucunu kaçırıyoruz. Denge, canım ebeveynler denge…
İhtiyaçlar da gelişim dönemlerine göre değişiklik gösterir.